Niniejszy tekst stanowi kontynuacje artykułu “Czy prawa zwierząt istnieją? Rozliczenie mitów.”

Źródła prawa.

• Ustawa o ochronie zwierząt
  Ustawa reguluje postępowanie ze zwierzętami kręgowymi.
• Ustawa o ochronie zwierząt wykorzystywanych do celów naukowych lub edukacyjnych
• Światowa Deklaracja Praw Zwierząt
  Uchwalona 21. 09. 1977 r. w Londynie przez Międzynarodową Federację Praw Zwierzęcia, zał. 02. 04. 1977 r. w Genewie. Deklaracja przedłożona została UNESCO wraz z podpisami dwu i pół miliona osób, członków europejskich towarzystw opieki i ochrony zwierząt.
  Co prawda deklaracja ta nie stanowi umowy międzynarodowej i jej zapisy nie są bezpośrednio obowiązujące, jednak wskazuje ona na pewne trendy społeczności międzynarodowej, będące odbiciem współczesnych ocen moralnych.
• Europejska Konwencja o ochronie zwierząt hodowlanych i gospodarskich, sporządzona w Strasburgu dnia 10 marca 1976 r.
• Europejska konwencja ochrony zwierząt domowych
  

Status zwierząt w polskim prawie.

Ustawa o ochronie zwierząt już w art. 1 określa status prawny zwierzęcia: „zwierzę, jako istota żyjąca, zdolna do odczuwania cierpienia, nie jest rzeczą”. Dalej zaś: „człowiek jest mu winien poszanowanie, ochronę i opiekę”.
Polski ustawodawca ewidentnie przyjmuje za aksjomatyczną podstawę dalszych regulacji fakt, że zwierzę jest istotą czująca oraz jego cierpienie jest moralnym złem.
Wszelkie przepisy dotyczące zwierząt muszą więc być interpretowane z uwzględnieniem tego zasadniczego założenia.

Ustawa w art.5 określa zasadę humanitarnego traktowania zwierząt.

Co więcej, ustawodawca w art.8. nakazał ministrowi właściwemu do spraw edukacji, uwzględnić problematykę ochrony zwierząt w programie nauczania ogólnego. Tym samym dając wyraz istotnej roli zasady humanitarnego traktowania zwierzą w polskim porządku prawnym.

Odpowiednie stosowanie przepisów dotyczących rzeczy.
Częste wątpliwości budzi pytanie, czy skoro odpowiednio stosuje się przepisy Kodeksu Cywilnego dotyczące rzeczy, to czy zwierzę jest rzeczą?
Oczywiście nie, stosowanie odpowiednie oznacza: że Kodeks Cywilny ma zastosowanie z uwzględnieniem specyfiki zwierzęcia oraz szczególnych praw ich dotyczących. Tak więc reguły dotyczące rzeczy będą mieć zastosowanie w przypadku np. ochrony własności czy też zasad jej przeniesienia, mimo to zwierzę nie jest w polskim prawie rzeczą.

Zwierzęta domowe

Obowiązki utrzymujących zwierzęta domowe.

Ustawodawca w Art. 9. ustawy o ochronie praw zwierząt określił także obowiązki osób utrzymujących zwierze domowe, w tym właścicieli.

• Zapewnienie pomieszczenia chroniącego przed zimnem, upałami i opadami, z dostępem do światła dziennego oraz umożliwiające zmianę pozycji ciała.
• Zapewnienie dostępu do odpowiedniej karmy oraz stałego dostępu do wody.
• W przypadku trzymania zwierzęcia na uwięzi: długość uwięzi nie mniejsza niż 3 metry, przez czas nie dłuższy niż 12 godzin w ciągu doby w sposób niepowodujący u nich uszkodzeń ciała lub cierpienia oraz zapewniający możliwości niezbędnego ruchu

Naruszenie powyższych obowiązków może być penalizowane jako znęcanie się nad zwierzętami.

Obowiązki znalazcy porzuconego psa lub kota.

Zgodnie z art. 9a. ustawy o ochronie praw zwierząt, znalazca jest zobowiązany powiadomić najbliższe schronisko dla zwierząt, policję lub straż gminną.
Warto pamiętać, że znalazca, który objąłby swoją opieką zwierzę, nawet przejściowo, będzie objęty tymi samymi obowiązkami co osoba utrzymująca zwierzę domowe, patrz: akapit powyższy.

Więź człowieka ze zwierzęciem a dobra osobiste.

Sąd Okręgowy w Krakowie w wyroku z dnia 07.09.2019 do sygn. akt II Ca 1111/17, zasądził na rzecz powoda odszkodowanie, między innymi tytułem doznanej krzywdy wynikającej z utraty psa.
Sąd w uzasadnieniu zauważył, że za dobro osobiste człowieka, podlegające ochronie na gruncie prawa cywilnego, może zostać uznana jego więź ze zwierzęciem. Zerwanie tej więzi może wywoływać u człowieka smutek, tęsknotę, poczucie straty. Fakt, że zwierze jest istotą żywą, odczuwającą ból powodować może u człowieka także współczucie i współprzeżywanie doznawanego przez zwierzę cierpienia.

Zwierzęta gospodarskie.

Obowiązki utrzymujących zwierzęta gospodarskie.

• Zapewnienie opieki i właściwych warunków bytowania.
• Warunki bytowania, które nie powodują uszkodzeń ciała ani cierpienia.
• Tucz gęsi i kaczek na stłuszczone wątroby jest zabroniony.
  Wykorzystywanie zwierząt do pracy:
• Obowiązek zapewniania stosownej ilości wypoczynku w ciągu doby.
• Sposób używania nie może stwarzać nieuzasadnionego zagrożenia dla życia lub zdrowia zwierzęcia ani powodować cierpienia.
• Nie wolno przeciążać zwierząt.
• Nie wolno używać chorych lub niedożywionych.
• Nie wolno używać narzędzi, które ze względu na stan techniczny lub konstrukcję zagrażałyby śmiercią, lub obrażeniami ciała.
• Nie wolno zmuszać do wyczerpującego kłusu lub galopu zwierząt pociągowych.

Uśmiercanie zwierząt.

Zgodnie z art. 6. ustawy o ochronie praw zwierząt, zasadą polskiego prawa jest zakaz zabijania zwierząt.
Zabijanie dopuszczalne jest tylko w ściśle określonych sytuacjach, to jest przede wszystkim:

• Ubój i uśmiercania zwierząt gospodarskich oraz uśmiercanie dzikich ptaków i ssaków utrzymywanych przez człowieka w celu pozyskania mięsa i skór
• Połów ryb
• Polowania, odstrzały i ograniczanie populacji zwierząt łownych
• Konieczność bezzwłocznego uśmiercenia
• Działania niezbędne do usunięcia poważnego zagrożenia sanitarnego
• Usypianie ślepych miotów
• Uśmiercanie gatunków inwazyjnych.

Oprócz zamkniętego katalogu przyczyn uzasadniających zabijanie zwierząt ustawodawca wprowadza też zasady, których należy przestrzegać, w szczególności:

• Zadawanie minimum cierpienia fizycznego i psychicznego
• W przypadku konieczności bezzwłocznego uśmiercenia, w celu zakończenia cierpień zwierzęcia, potrzebę jego uśmiercenia stwierdza lekarz weterynarii, członek Polskiego Związku Łowieckiego, inspektor organizacji społecznej, której statutowym celem działania jest ochrona zwierząt, funkcjonariusz Policji, straży ochrony kolei, straży gminnej, Straży Granicznej, pracownik Służby Leśnej lub Służby Parków Narodowych, strażnik Państwowej Straży Łowieckiej, strażnik łowiecki lub strażnik Państwowej Straży Rybackiej
  Jest to katalog zamknięty.

W razie konieczności bezzwłocznego uśmiercenia czynność tę dokonuje się przez:
1) podanie środka usypiającego – przez lekarza weterynarii;
2) zastrzelenie zwierzęcia wolno żyjącego (dzikiego) – przez osobę uprawnioną do użycia broni palnej.

Najczęstsze naruszenia prawa.

Znęcanie się nad zwierzęciem.

Art 6 ust 1a. Ustawy o ochronie zwierząt w sposób bezpośredni zakazuje jakiegokolwiek znęcania się nad zwierzętami. Ustawodawca jako znęcanie się definiuje zadawanie im bólu lub cierpienia albo świadome dopuszczanie do tego.
W art. 6 ust 2 powołanej ustawy ustawodawca wymienia przykładowy katalog przypadków znęcania się.
Istotne jest, aby pamiętać, że wyliczenie to ma charakter jedynie przykładowy, a nie wyczerpujący.
Zachowanie nieznajdujące się w tym wyliczeniu, ale jednak wypełniające powołaną definicję dalej będzie znęcaniem się.
Znęcanie się nad zwierzęciem zagrożone jest karą do 3 lat pozbawienia wolności (minimalny okres kary pozbawienia wolności to zawsze jeden miesiąc).
W przypadku szczególnego okrucieństwa od 3 miesięcy do lat 5.

Uśmiercenie zwierzęcia z naruszeniem przepisów ustawy.

W polskich realiach do dnia dzisiejszego zdarzają się liczne przypadki nielegalnego uśmiercania zwierząt (przykładowo: topienie niechcianych kociąt).
Zasady uśmiercania zwierząt określają przede wszystkim: art. 6 i art.33 ustawy o ochronie zwierząt.
Zachowanie takie zagrożone jest karą do 3 lat pozbawienia wolności.

Handel zwierzętami domowymi na targowiskach

Ustawodawca w art. 10a Ustawy o ochronie praw zwierząt wprowadza zakaz sprzedaży na targowiskach.W art. 10b zaś zakaz nabywania zwierząt na targowiskach.
Naruszenie zakazu sprzedaży skutkuje karą aresztu lub grzywny, zakazu nabywania zaś karą grzywny.

Wina w nadzorze – art. 431 Kodeksu Cywilnego

Osoba, która chowa lub posługuje się zwierzęciem, zobowiązana jest naprawić szkodę wywołaną przez zwierzę, nawet gdy to uciekło lub zbłąkało się, na zasadzie winy.
Jednak nawet gdyby osoba ta nie ponosiła żadnej winy (np. zwierzę uciekło w wyniku zniszczenia zabezpieczeń działki przez warunki pogodowe), to poszkodowany może dochodzić częściowego lub całkowitego naprawienia szkody, jeżeli uzasadniają to okoliczności (zwłaszcza znaczna różnica w sytuacji majątkowej sprawcy i poszkodowanego).

Za osobę chowającą zwierzę uważać należy każdego, kto nad tym zwierzęciem sprawuje władzę.

Osobą posługującą się zwierzęciem jest ten, kto zwierzęcia używa z zamiarem osiągnięcia określonego celu. 5.

Konsekwencje prawne naruszeń.

Środki karne.

Wymienione poniżej środki karne orzeka się w latach, od roku do lat 15.
Po upływie połowy orzeczonego okresu (jednak nie mniej niż roku) Sąd może uznać je za wykonane, jeżeli sprawca przestrzegał porządku prawnego.

• Przepadek zwierzęcia.
  Przepadek zwierzęcia orzekany jest obligatoryjnie zarówno w przypadku skazania za znęcanie się nad zwierzęciem jak i w przypadku naruszenia zakazu posiadania zwierząt.
  W przypadku prowadzenia hodowli lub utrzymywania psa rasy groźnej bez wymaganych zezwoleń przepadek może, ale nie musi zostać orzeczony.
• Zakaz posiadania wszelkich zwierząt lub określonej kategorii zwierząt.
  Sąd może orzec tytułem środka karnego zakaz posiadania wszelkich zwierząt albo określonej kategorii zwierząt w razie skazania za przestępstwo z ustawy o ochronie zwierząt.
  Sąd zaś obligatoryjnie orzeka ww. środek w wypadku popełnienia przestępstwa ze szczególnym okrucieństwem.
• Zakaz wykonywania zawodu, prowadzenia działalności określonego rodzaju.
  Sąd może orzec: zakaz wykonywania wszelkich lub określonych zawodów, prowadzenia wszelkiej lub określonej działalności, wykonywania wszelkich lub określonych czynności wymagających zezwolenia – które są związane z posiadaniem zwierząt lub oddziaływaniem na nie.
  Jeżeli natomiast sprawca popełnił przestępstwo ze szczególnym okrucieństwem, w związku z wykonywaniem zawodu, prowadzeniem działalności lub wykonywaniem czynności wymagających zezwolenia, które są związane z wykorzystywaniem zwierząt lub oddziaływaniem na nie, Sąd orzeka tytułem środka karnego zakaz:
  – wykonywania wszelkich lub określonych zawodów
  – prowadzenia wszelkiej lub określonej działalności
  – wykonywania wszelkich lub określonych czynności wymagających zezwolenia
  Które to są związane z wykorzystywaniem zwierząt lub oddziaływaniem na nie.