Porównanie podobnych instytucji:

Polskie prawo cywilne zawiera także instytucję: siły wyższej oraz nadzwyczajnej zmiany stosunków.
Zachęcam do zapoznania się z poniższym linkiem celem porównania oraz łatwiejszego ustalenia, która instytucja może mieć zastosowanie:
Umowy w czasie epidemii covid- porównanie instytucji.

Czym jest nadzwyczajna zmiana stosunków? (rebus sic stantibus).

Klauzula nadzwyczajnej zmiany stosunków (inaczej: klauzula rebus sic stantibus) jest uregulowana w Art. 357¹ kc.
Zgodnie z powołanym przepisem, strona umowy może domagać się jej zmiany, jeżeli nastąpi nadzwyczajna zmiana stosunków. Z uwagi na to, że klauzula ta w ingeruje w swobodę zawierania umów i stosunki gospodarcze między stronami, jej zastosowanie ma charakter całkowicie wyjątkowy.

W doktrynie często mówi się też o tzw. małej klauzuli rebus sic stanibus.
Jest to instytucja dotycząca wyłącznie znacznych zmian wartości pieniądza.
Uregulowana w Art. 358¹ §3 kc:

W razie istotnej zmiany siły nabywczej pieniądza po powstaniu zobowiązania, sąd może po rozważeniu interesów stron, zgodnie z zasadami współżycia społecznego, zmienić wysokość lub sposób spełnienia świadczenia pieniężnego, chociażby były ustalone w orzeczeniu lub umowie.

Warunki zastosowania klauzuli rebus sic stantibus

• Nadzwyczajna zmiana stosunków

Naczelną przesłanką zastosowania Art. 357¹ kc. jest zmiana stosunków, której przypisać można charakter nadzwyczajny.
Chodzi przede wszystkim o stosunki o charakterze gospodarczym, mogą to być także zmiany wynikające ze zmian prawa.
Przez nadzwyczajny charakter zmiany rozumieć należy taką zmianę, która jest wyjątkowa, rzadka i niespotykana – tylko taka specyfika uzasadnia zastosowanie klauzuli rebus sic stantibus.
Nadzwyczajna zmiana stosunków może, ale nie musi być spowodowana nadzwyczajną przyczyną np.: epidemią, superinflacją, zakazem handlu, globalnym kryzysem gospodarczym.

• Nadmierna trudność w spełnieniu świadczenia lub grożąca rażąca strata

Trudność występuje po stornie dłużnika, może mieć zarówno charakter trudności majątkowej jak i osobistej. Przykładowo: spełnienie zobowiązania pociąga za sobą ryzyko utraty zdrowia. Trudnością o charakterze majątkowej może zaś być np. sytuacja, w której zmiany na rynku (np. w wyniku pandemii) skutkuje znaczącym zwiększeniem kosztów spełnienia świadczenia.
O ile nadmierna trudność w spełnieniu świadczenia w sposób oczywisty dotyczy dłużnika, o tyle groźba rażącej straty dotyczyć może też wierzyciela. W przypadku dłużnika może dojść do znacznego wzrostu kosztu wykonania umowy, w przypadku wierzyciela zaś, znacznego wzrostu kosztu świadczeń wzajemnych.
Przesłanka ta każdorazowo musi być interpretowana indywidualnie, kluczowe jest porównanie wartości świadczeń aktualnych z pierwotnymi, przewidzianymi w umowie.
Klauzula nadzwyczajnej zmiany stosunków nie ma zastosowania do zobowiązań niewykonalnych, w takim przypadku zastosowanie odnajdzie instytucja następczej niemożliwości świadczenia.

• Związek przyczynowy zmiany stosunków i nadmiernej trudności w spełnieniu świadczenia lub grożącej rażącej straty.

Chodzi po prostu o wykazanie obiektywnego powiązania między zmianą która zaszła a nadmiernymi trudnościami/grożącą rażącą stratą. Nie wystarczy, że samo spełnienie świadczenia skutkowałoby opisywanym rezultatem, musi to także bezpośrednio wynikać z powołanej zmiany stosunków. Przykładowo: wykonanie zobowiązania do okresowego zakupu towarów od dostawcy groziłoby rażącą stratą z powodu wprowadzenia przez rząd zakazu handlu. Czy też w wyniku zachorowania dłużnika, wykonywanie przez niego świadczeń o charakterze osobistym groziłoby pogorszeniem stanu zdrowia (np. rzeźbiarz, u którego zdiagnozowano uszkodzenie kręgosłupa wymagające zaprzestania pracy)

• Nieprzewidywanie przez strony w trakcie zawarcia możliwości takiej zmiany stosunków i jej wpływu na realizacje umowy.
  
• Charakter powszechnej niezależny od stron.
  Nie może to być zmiana, która zaszłą wyłącznie w przypadku kontrahenta. Nie będzie więc nią np. nagłe zachorowanie, ale może nią być przykładowo: znaczne ryzyko związane z wykonywaniem określonych czynności w trakcie epidemii.

Skutki zastosowania klauzuli rebus sic stantibus.

W przypadku spełnienia przesłanek każda ze stron umowy może wytoczyć powództwo.
Pamiętać należy, że zastosowanie normy z Art. 357¹ kc jest prerogatywą wyłącznie sądu, strona nie może złożyć kontrahentowi oświadczenia o zmianie umowy. Niemniej oczywiście, strony zawsze mogą obopólnie dokonać zmian w umowie.

Sąd po rozpoznaniu sprawy może:

• Oznaczyć sposób wykonania zobowiązania
• Określić wysokość świadczenia
• Rozwiązać umowę, w ramach potrzeby orzekając o rozliczeniach stron.